Bệnh viêm não Nhật Bản (VNNB) là bệnh nhiễm vi rút cấp tính do vi rút VNNB gây ra. Bệnh làm tổn thương nghiêm trọng hệ thần kinh trung ương, thường gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi. Bệnh được phát hiện lần đầu tiên tại Nhật Bản khi gây dịch ở nước này với số người mắc và tử vong rất cao. Năm 1935, các nhà khoa học Nhật Bản đã tìm ra căn nguyên gây bệnh là một loại vi rút được đặt tên là vi rút viêm não Nhật Bản, từ đó, tên bệnh cũng được gọi là VNNB. Ở Việt Nam, bệnh VNNB được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1952. Bệnh VNNB lưu hành trong cả nước, nhiều nhất ở các tỉnh đồng bằng và trung du miền Bắc. Các ổ dịch phần lớn tập trung ở những vùng trồng nhiều lúa nước, kết hợp với chăn nuôi lợn hoặc vùng trung du bán sơn địa có trồng nhiều hoa quả và nuôi lợn.

Bệnh thường có biểu hiện cấp tính, bao gồm sốt cao đột ngột, nhức đầu, nôn, rối loạn tinh thần ở các mức độ khác nhau (vật vã mê sảng hoặc li bì, lú lẫn, hôn mê kèm theo co giật, cử động bất thường hoặc bị liệt). Tỷ lệ tử vong cao, có thể lên đến 10% - 20%.

Động vật nhiễm vi rút có vai trò là nguồn truyền nhiễm bệnh VNNB cho người. Nguồn truyền nhiễm trong thiên nhiên là các loài chim, và một số loài bò sát. Nguồn truyền nhiễm ở súc vật gần người nhất là lợn. Do lợn dễ bị nhiễm vi rút và được chăn nuôi ở nhiều hộ gia đình.

 

Ngoài ra, một số gia súc khác như trâu, bò, dê, cừu cũng có thể là ổ chứa của vi rút.

 

Bệnh VNNB không lây trực tiếp từ người sang người, bệnh truyền sang người qua muỗi đốt (muỗi hút máu động bị vật nhiễm vi rút (thường là từ lợn), khi muỗi đốt người, sẽ truyền bệnh cho người). Muỗi truyền bệnh VNNB được gọi là véc tơ truyền bệnh. Có nhiều loài muỗi có khả năng truyền bệnh VNNB. Tuy nhiên, có 2 loài muỗi chính truyền bệnh này đó là Culex Tritaeniorhynchus và Culex Vishnui. Đây là hai loài muỗi thường sinh sản và trú đậu ở ruộng lúa nước, nhất là ở ruộng mạ và phát tán rộng trên cánh đồng, nên được gọi là muỗi đồng ruộng.

Muỗi thường hút máu súc vật hoặc máu người vào lúc chập tối. Muỗi sinh sản và phát triển nhiều vào mùa hè, lúc nắng nóng, mưa nhiều.

 

Ăn uống chung, dùng chung đồ dùng, tiếp xúc gần gũi với người bệnh không gây lây bệnh.

 

Bệnh VNNB có thể xảy ra quanh năm nhưng mùa dịch thường bắt đầu vào các tháng mùa hè, đỉnh điểm dịch vào tháng 5, 6, 7 - đây là mùa thuận lợi cho muỗi truyền bệnh phát triển, cũng là mùa có nhiều loài hoa quả chín, thu hút chim từ rừng về mang theo mầm bệnh nơi hoang dã, lây sang đàn lợn, gia súc gần người và lây sang người.

 

Tất cả mọi người, mọi lứa tuổi nếu chưa có miễn dịch với vi rút VNNB đều có thể bị mắc bệnh. Tuy nhiên, bệnh VNNB chủ yếu gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi. Người lớn cũng có nguy cơ mắc bệnh do chưa từng được tiêm chủng trước đây. Đồng thời, có thể bị nhiễm vi rút khi đi du lịch, lao động, công tác tại vùng lưu hành bệnh VNNB.

 

Bệnh VNNB đã có vắc xin phòng bệnh nên việc tiêm vắc xin là biện pháp phòng bệnh quan trọng, hiệu quả và khả thi nhất. Ngoài tiêm vắc xin, các biện pháp sau đây cũng góp phần phòng bệnh cho cộng đồng, bao gồm: thực hiện tốt vệ sinh môi trường, giữ gìn nhà ở sạch sẽ, vệ sinh chuồng trại để muỗi không có nơi trú đậu, nên dời chuồng gia súc xa nhà; ngủ màn, không cho trẻ em chơi gần chuồng gia súc, đặc biệt lúc chập tối đề phòng muỗi đốt. Các hộ gia đình thường xuyên sử dụng các biện pháp thông thường để xua, diệt muỗi. Khi có dấu hiệu sốt cao cùng với các triệu chứng tổn thương hệ thần kinh trung ương, cần đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế để chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Đối với trẻ em dưới 05 tuổi, tiêm 03 liều cơ bản theo lịch tiêm của chương trình TCMR: mũi 1: lúc trẻ đủ 1 tuổi, mũi 2: sau mũi 1 từ 1 đến 2 tuần, mũi 3: sau mũi 2 là một năm.

  

Sau đó, cứ 3-4 năm tiêm nhắc lại một lần cho đến khi trẻ qua 15 tuổi.

 

Đối với trẻ trên 05 tuổi, nếu chưa từng được tiêm vắc xin VNNB thì cũng tiêm 3 liều cơ bản: mũi 1: càng sớm càng tốt, mũi 2: sau mũi 1 từ 1 đến 2 tuần, mũi 3: sau mũi 2 là một năm.

 

Sau đó, cứ 3-4 năm tiêm nhắc lại một lần, cho đến khi trẻ qua 15 tuổi.